Met meer dan negenhonderd zeeschepen beschikte Nederland vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog over een van de grootste en modernste koopvaardijvloten ter wereld. Daarnaast waren er nog zo`n honderdvijftig sleepboten en visserstrawlers. Bij de overval van nazi-Duitsland op Nederland in mei 1940 was een belangrijk deel van die vloot buitengaats of wist tijdig te ontsnappen uit Nederlandse havens. Ongeveer vijfhonderdvijftig Nederlandse koopvaardijschepen werden vervolgens ingezet voor geallieerde oorlogsdoeleinden. Naar schatting tweehonderd schepen, die niet tijdig wisten te ontkomen, werden door de vijand met bemanning en al ingelijfd voor de Duitse zaak.

Dertigduizend koopvaardijmensen bemanden deze schepen. Het waren mannen in de kracht van hun leven, gezond en wel en goedgekeurd voor de dienst aan boord. De vaarplichtwet maakte van hen feitelijk dienstplichtige militairen met een eenzijdig opgelegd dienstverband voor onbepaalde tijd. De bemanningsleden hadden geen keuze: wie zich aan de vaarplichtwet onttrok, werd gezien als een deserteur en zwaar bestraft. Tegen wil en dank werden de koopvaardijers van de ene op de andere dag gebombardeerd tot frontsoldaten die op zee direct contact met de vijand moesten vrezen.

Om en nabij de vierhonderd Nederlandse koopvaardijschepen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door torpedo`s, kanonvuur of vliegtuigbommen tot zinken gebracht. De bemanningsleden die de directe aanval op hun schip en de ondergang daarvan overleefden, wachtte een gevaarlijke en langdurige periode in reddingsbootjes, sloepen, vlotten of zelfs zwemmend, hun vege lijf reddend. Als ze niet in vijandelijke handen vielen en in kampen terecht kwamen, moesten ze aanmonsteren op andere schepen. Sommige Nederlandse koopvaardijers hebben zo tot wel twee, drie of zelfs vier keer de ondergang van hun schip moeten meemaken. Uiteindelijk hebben meer dan zestienhonderd opvarenden van Nederlandse koopvaardijschepen op zee het leven gelaten.

Hiermee leverde de koopvaardijvloot de grootste Nederlandse bijdrage aan de geallieerde zaak tijdens de Tweede Wereldoorlog. Desondanks werd deze rol onderbelicht. De nadruk op de maritieme geschiedschrijving lag vaak op de militaire scheepvaart, misschien omdat de verhalen over de marine meer verbeeldingskracht hebben. Gelukkig verschijnen er de laatste jaren steeds vaker boeken over de belangrijke rol die de koopvaardij speelde tijdens het wereldwijde conflict in de jaren `40 van de vorige eeuw.

Eén van die werken over de koopvaardij is ‘Zee, zout en torpedo`s’ van Albert Kelder. Albert Kelder (Hilversum 1930) werd opgeleid tot stuurman aan de Zeevaartschool in Den Helder. Zijn rangen behaalde hij in Amsterdam. Hij heeft gevaren bij Van Nievelt Goudriaan & Co. te Rotterdam met een lijndienst op Zuid-Amerika totdat hij werd afgekeurd vanwege zijn ogen. Bij de genoemde reder kon hij echter meteen aan de slag bij Bemanningszaken om er vervolgens weer te gaan varen als supercargo, een vertegenwoordiger van de scheepseigenaar die aan boord verantwoordelijk is voor de lading en de verkoop daarvan. Na een periode als Chef bemanningszaken aan de wal volgde een baan als Chief Inspector bij het International Cargo Inspection Bureau te Hamburg. Daarna runde hij samen met zijn vrouw nog enige tijd surveybureau Kelmar. Op zijn zeventigste zette Kelder een punt achter zijn lange nautische en maritieme carrière.

In De Blauwe Wimpel, maandblad voor de scheepsbouw en scheepvaart in de Lage Landen, publiceerde Albert Kelder artikelen over de Nederlandse koopvaardij en haar bemanningsleden in oorlogstijd. Onlangs besloot hij een aantal van deze artikelen, aangevuld met ooggetuigenverslagen, te bundelen in een boek. Dat boek is ‘Zee, zout en torpedo`s’ geworden.

Deze vrij neutrale titel, maar ook de ondertitel ‘Verhalen over de Nederlandse koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog’ spreekt misschien niet direct tot de verbeelding van potentiële lezers. Maar deze liefhebbers en geïnteresseerden zouden zich hierdoor niet mogen laten weerhouden. ‘Zee, zout en torpedo`s’ is een prachtige verzameling geworden van verhalen vol van heldenmoed, tragiek, drama en avontuur tijdens een hevige oorlog op zee. Dat deze strijd werd beleefd door gewone zeelieden, die hier totaal niet voor getraind of opgeleid waren, maakt het nog specialer. Het lijkt misschien gemakkelijk om een aantal verhalen over de Nederlandse koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog te verzamelen en er een boek van te maken, maar schijn bedriegt. Wat ‘Zee, zout en torpedo`s’ bijzonder maakt is de uitgekiende samenhang van de onderwerpen en de al eerder genoemde ooggetuigenverslagen. Ondersteund door een aantal foto`s en kaarten is Albert Kelders verhalenbundel een aanbevelenswaardig boek geworden voor liefhebbers van maritieme onderwerpen in oorlogstijd.